
Latihan Soal UTS Bahasa Jawa Kelas 4 SD Semester 1: Menjelajahi Kekayaan Budaya Melalui Soal-Soal Menarik
Bahasa Jawa, sebagai salah satu warisan budaya bangsa yang kaya dan beragam, memiliki peran penting dalam menanamkan nilai-nilai luhur dan identitas lokal sejak dini. Bagi siswa kelas 4 Sekolah Dasar, pemahaman dan penguasaan Bahasa Jawa menjadi salah satu mata pelajaran yang patut diperhatikan. Ujian Tengah Semester (UTS) menjadi tolok ukur sejauh mana siswa telah menyerap materi yang diajarkan, sekaligus menjadi momentum untuk mengevaluasi dan meningkatkan pemahaman mereka.
Artikel ini akan menyajikan contoh soal-soal UTS Bahasa Jawa untuk siswa kelas 4 SD semester 1. Soal-soal ini dirancang agar tidak hanya menguji kemampuan kognitif siswa, tetapi juga menumbuhkan kecintaan mereka terhadap Bahasa dan Budaya Jawa. Kita akan menjelajahi berbagai aspek, mulai dari kosakata, tata bahasa sederhana, hingga pemahaman bacaan dan penulisan.
Tujuan Pembelajaran Bahasa Jawa Kelas 4 SD Semester 1
Sebelum kita masuk ke contoh soal, penting untuk memahami tujuan pembelajaran umum yang diharapkan tercapai pada semester 1 kelas 4 SD dalam mata pelajaran Bahasa Jawa. Umumnya, siswa diharapkan mampu:

- Memahami dan menggunakan kosakata dasar Bahasa Jawa: Meliputi nama-nama benda sehari-hari, anggota keluarga, hewan, tumbuhan, warna, angka, serta kata kerja dan sifat sederhana.
- Mengenal dan menggunakan tingkatan bahasa (undha-usuking basa) secara sederhana: Terutama membedakan penggunaan bahasa ngoko lugu dan ngoko alus dalam percakapan sehari-hari.
- Memahami dan menjawab pertanyaan sederhana berdasarkan bacaan atau gambar: Siswa mampu menarik informasi penting dari teks pendek atau visual.
- Menulis kalimat sederhana dalam Bahasa Jawa: Menggunakan kosakata dan tata bahasa yang telah dipelajari.
- Mengenal aksara Jawa dasar (jika diajarkan pada semester ini): Membaca dan menulis beberapa aksara Jawa sederhana.
- Memahami cerita atau dongeng sederhana dalam Bahasa Jawa: Menangkap inti cerita dan pesan moralnya.
- Menyanyikan lagu daerah sederhana dalam Bahasa Jawa.
Contoh Soal UTS Bahasa Jawa Kelas 4 SD Semester 1
Berikut adalah contoh soal yang mencakup berbagai indikator pembelajaran di atas. Soal-soal ini dibuat bervariasi, mulai dari pilihan ganda, isian singkat, hingga uraian sederhana.
SOAL ULANGAN TENGAH SEMESTER (UTS) BAHASA JAWA KELAS 4 SD SEMESTER 1
Petunjuk Pengerjaan:
- Bacalah setiap soal dengan teliti sebelum menjawab.
- Pilihlah jawaban yang paling tepat untuk soal pilihan ganda.
- Isilah titik-titik dengan jawaban yang benar.
- Jawablah soal uraian dengan singkat dan jelas.
I. Pilihan Ganda
Pilihen wangsulan kang paling bener ing ngisor iki!
-
Ing ngisor iki sing kalebu jeneng anggota kulawarga yaiku…
a. Meja
b. Buku
c. Ibu
d. Bola -
Yen awakmu ketemu Bu Guru ing dalan, kepriye carane nyapa nganggo basa sing sopan?
a. "Bu, ayo mlaku bareng!"
b. "Sugeng enjing, Bu Guru!"
c. "Bu Guru, napa kabar?"
d. "Hei, Bu Guru!" -
Jeneng kewan sing swarane "guk guk" yaiku…
a. Kucing
b. Pitik
c. Asu
d. Wedhus -
Warna abang ing basa Jawa diarani…
a. Kuning
b. Ijo
c. Biru
d. Abang -
Angka 11 ing basa Jawa ditulis…
a. Sepuluh
b. Sewelas
c. Rongpuluh
d. Kalih welas -
"Kula badhe tumbas buku." Ukara iki nganggo basa…
a. Ngoko alus
b. Krama inggil
c. Ngoko lugu
d. Krama alus -
Bapak lagi maca…
a. Koran
b. Majalah
c. Buku
d. Kabeh bener -
Andi duwe layangan sing warnane…
a. Abang
b. Biru
c. Putih
d. Ijo -
"Sepatu" ing basa Jawa diarani…
a. Sendal
b. Klompen
c. Sepatu
d. Wadhon -
Tembung "lungguh" tegese…
a. Mandheg
b. Mlaku
c. Duduk
d. Turu
II. Isian Singkat
Isenana ceceg-ceceg ing ngisor iki kanthi wangsulan kang trep!
- Jeneng wayahe dina ing basa Jawa yaiku Senen, Selasa, Rebo, …………… , Jemuwah, Setu, Minggu.
- Yen arep ngomong karo wong sing luwih tuwa utawa dihormati, luwih becik nganggo basa …………… .
- Yen awakmu ngelak, kudu ngombe …………… .
- Tembung "nyanyi" ing basa Jawa diarani …………… .
- Yen arep lunga saka omah, aja lali pamit marang …………… .
- Wektu awan diarani …………… .
- Yen arep njaluk tulung, gunakake tembung sing sopan, tuladhane …………… .
- Tembung "sekolah" ing basa Jawa diarani …………… .
- Yen arep takon karo wong tuwa, luwih becik nganggo tembung “……………” tinimbang “apa”.
- Angka 20 ing basa Jawa ditulis …………… .
III. Njingglengi Wacan (Memahami Bacaan)
Wacanen crita cekak ing ngisor iki kanthi tliti, banjur wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor!
Dina Minggu ing Omah
Dina Minggu iku dina libur. Dina Minggu, Udin lan adhine, Lina, padha seneng. Ibune Udin lan Lina masak panganan sing enak. Ing ngarep omah ana wit pelem sing wis woh. Udin lan Lina banjur njaluk woh pelem karo ibune. Ibune ngidini. Udin lan Lina milih woh pelem sing wis mateng. Woh pelem rasane legi lan seger. Sawise mangan woh pelem, Udin lan Lina mbantu ibune ngresiki omah. Bapak uga mulih saka pasar. Bapak nggawa beras lan janganan. Omah dadi resik lan sarwa cukup.
Pitakonan:
- Dina apa sing dicritakake ing wacan kuwi?
- Sapa sing padha seneng ing dina Minggu kuwi?
- Apa sing dimasak ibune Udin lan Lina?
- Apa sing ana ing ngarep omah sing wis woh?
- Kepriye rasane woh pelem sing dipangan Udin lan Lina?
- Sapa sing mbantu ngresiki omah?
- Apa sing ditindakake bapak nalika mulih saka pasar?
- Kapan Udin lan Lina mbantu ibune ngresiki omah?
- Apa gunane dina libur kanggo kulawarga Udin?
- Ukara "Ibune ngidini." Yen ditulis nganggo basa sing luwih sopan marang ibu, dadi apa?
IV. Nulis Ukara Sederhana (Menulis Kalimat Sederhana)
Gantiyen ukara ing ngisor iki dadi basa Jawa!
-
Saya sekarang kelas 4 SD.
(Basa Jawa: ………………………………………………) -
Saya suka membaca buku cerita.
(Basa Jawa: ………………………………………………) -
Ayah sedang membaca koran.
(Basa Jawa: ………………………………………………) -
Ibu memasak nasi goreng.
(Basa Jawa: ………………………………………………) -
Adik bermain bola di taman.
(Basa Jawa: ………………………………………………)
V. Menjawab Pertanyaan Berdasarkan Gambar (Jika ada gambar)
(Catatan: Bagian ini memerlukan gambar yang disediakan oleh guru. Contoh pertanyaan akan diberikan.)
Contoh Pertanyaan (jika ada gambar hewan):
- Delengen gambar kewan ing sisih kiwa! Apa jenenge kewan kuwi ing basa Jawa?
- Kepriye swarane kewan kuwi?
- Kewan kuwi mangan apa?
- Yen kewan kuwi ing basa Indonesia diarani "kucing", jenenge ing basa Jawa apa?
- Gawea ukara sederhana nganggo tembung "kucing".
Kunci Jawaban (Untuk Guru/Orang Tua)
I. Pilihan Ganda
- c. Ibu
- b. "Sugeng enjing, Bu Guru!"
- c. Asu
- d. Abang
- b. Sewelas
- a. Ngoko alus
- d. Kabeh bener
- d. Ijo
- c. Sepatu (Atau bisa juga "selop" tergantung konteks pengajaran)
- c. Duduk
II. Isian Singkat
- Kemis
- Krama (atau krama alus/inggil, tergantung tingkat pengajaran)
- Banyu
- Nembang
- Wong tuwa/Rama Ibu
- Siang
- Tulung (atau "nyuwun tulung", tergantung konteks)
- Sekolah (atau "sekolahan", tergantung konteks)
- "Menapa"
- Rongpuluh
III. Njingglengi Wacan
- Dina Minggu
- Udin lan adhine, Lina
- Panganan sing enak
- Wit pelem sing wis woh
- Legi lan seger
- Udin lan Lina (dan Bapak juga terlibat dalam aktivitas rumah tangga)
- Bapak nggawa beras lan janganan
- Sawise mangan woh pelem (dan setelah itu)
- Kanggo istirahat lan nindakake pakaryan rumah tangga bareng
- "Ibuku ngidini." atau "Ibu nglilani."
IV. Nulis Ukara Sederhana
- Kula sakmenika kelas 4 SD.
- Kula remen maos buku cariyos.
- Bapak nembe maos koran.
- Ibu masak sega goreng.
- Adhik dolanan bal ing taman.
V. Menjawab Pertanyaan Berdasarkan Gambar
(Jawaban akan sangat bergantung pada gambar yang ditampilkan. Contoh di atas hanya ilustrasi.)
Tips Tambahan untuk Guru dan Orang Tua:
- Variasi Soal: Guru dapat menambahkan atau memodifikasi soal sesuai dengan materi yang telah diajarkan secara spesifik di kelas. Misalnya, jika aksara Jawa sudah diajarkan, tambahkan soal membaca atau menulis aksara.
- Konteks Lokal: Gunakan contoh-contoh yang relevan dengan kehidupan sehari-hari siswa di lingkungan mereka.
- Penilaian Formatif: Gunakan hasil UTS ini sebagai data untuk perbaikan pembelajaran selanjutnya. Berikan umpan balik yang konstruktif kepada siswa.
- Pembelajaran Menyenangkan: Ajak siswa belajar Bahasa Jawa dengan cara yang menyenangkan, misalnya melalui lagu, permainan, atau cerita interaktif.
- Pujian dan Dorongan: Berikan apresiasi kepada siswa atas usaha mereka, sekecil apapun itu. Dorong mereka untuk terus belajar dan mencintai Bahasa Jawa.
Penutup
Ujian Tengah Semester (UTS) Bahasa Jawa kelas 4 SD semester 1 merupakan bagian penting dari proses pembelajaran. Dengan mempersiapkan diri melalui contoh soal seperti ini, diharapkan siswa dapat lebih percaya diri dan mampu menunjukkan pemahaman mereka terhadap materi yang telah dipelajari. Lebih dari sekadar nilai, tujuan utamanya adalah menanamkan kecintaan dan kebanggaan terhadap Bahasa dan Budaya Jawa sebagai identitas diri. Semoga contoh soal ini bermanfaat bagi para guru dalam menyusun evaluasi dan bagi siswa dalam berlatih.
Artikel ini mencoba mencakup berbagai jenis soal yang umum ditemui pada jenjang kelas 4 SD, dengan penekanan pada penggunaan bahasa yang lugas dan mudah dipahami siswa. Panjangnya sudah diupayakan mendekati 1.200 kata dengan penambahan penjelasan, tujuan pembelajaran, dan tips.